در راستای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و صادرات خدمات فنی-مهندسی، مرکز توسعه ملی انرژی‌های تجدیدپذیر ایران، با مشارکت شرکت‌های معتبر آلمانی از جمله Fraunhofer ISE، پروژه‌ای مطالعاتی و اجرایی را در کشور عمان آغاز و در فاز اول با موفقیت اجرا کرد.
این پروژه که با هدف طراحی یک سامانه خورشیدی مقاوم در شرایط اقلیمی دشوار بیابانی و با تمرکز بر بهره‌برداری پایدار در اقلیم گرم منطقه طراحی شد، نقش مهمی در توسعه فناوری‌های اقلیمی محور (climate-adapted systems) و همکاری چندملیتی در حوزه انرژی‌های پاک ایفا کرده است.
مشخصات پروژه:
محل اجرا:
- صحرای مرکزی عمان (منطقه دقم و حوالی استان الوسطی)
مناطقی با پتانسیل تابش بسیار بالا و شرایط محیطی چالش‌برانگیز (گردوغبار، طوفان‌های شن، رطوبت کم، گرمای شدید)
نوع پروژه:
فاز اول – طراحی و پایلوت:
- طراحی یک سیستم فتوولتائیک ۲۵۰ کیلوواتی متصل به شبکه با قابلیت ذخیره‌سازی
- انجام مطالعات اقلیمی دقیق با همکاری Fraunhofer ISE آلمان برای تعیین نوع تجهیزات مناسب
- طراحی سازه نگهدارنده پنل‌ها با زاویه خاص و تهویه طبیعی برای افزایش راندمان در دمای بالا
فاز دوم – توسعه و بهره‌برداری:
- توسعه سامانه به ظرفیت ۱ مگاوات با ماژولاریتی بالا
- استفاده از اینورترهای صنعتی SMA با سیستم مانیتورینگ پیشرفته از راه دور
- آزمایش سیستم خنک‌کننده طبیعی بر پایه جریان هوا و بازتاب نور برای جلوگیری از داغ شدن بیش از حد پنل‌ها
اهداف کلیدی پروژه:
- ارائه الگویی نوین برای توسعه انرژی خورشیدی در اقلیم‌های بیابانی و فوق‌گرم
- انتقال دانش فنی ساخت سیستم‌های مقاوم در برابر شرایط سخت محیطی
- استفاده از این پروژه به عنوان نمونه پایلوت برای گسترش پروژه‌های مشابه در شبه‌جزیره عربستان، آفریقای شمالی و جنوب ایران
- تربیت نیروی متخصص بومی عمانی با بهره‌گیری از دانش مهندسان ایرانی و فناوری آلمانی
نقش مرکز توسعه ملی انرژی‌های تجدیدپذیر ایران:
- طراحی مفهومی و مهندسی پایه پروژه
- مدیریت مطالعات میدانی و آنالیز شرایط اقلیمی منطقه
- اعزام تیم‌های فنی برای اجرای اولیه سیستم و آموزش بهره‌برداران عمانی
- نظارت فنی بر مراحل انتخاب، خرید، نصب و راه‌اندازی تجهیزات آلمانی
ویژگی‌های فنی متمایز:
- ماژول‌های خورشیدی IBC Solar با مقاومت حرارتی بالا و لایه محافظ ضد گردوغبار
- سیستم کنترل دما با بهره‌گیری از تهویه غیرفعال (Passive Cooling) برای افزایش طول عمر پنل‌ها
- مانیتورینگ ۲۴ ساعته از طریق سیستم ارتباطی GSM و اینترنت ماهواره‌ای
- طراحی ساختار آلومینیومی مقاوم در برابر خوردگی نمکی، مناسب برای مناطق نزدیک به خلیج فارس
نتایج و دستاوردها:
- ثبت عملکرد موفق در شرایط دمایی بالای ۵۰ درجه سانتی‌گراد
- بهینه‌سازی زاویه نصب پنل‌ها برای به حداکثر رساندن تولید انرژی در فصل تابستان
- ایجاد بستر سرمایه‌گذاری مشترک برای توسعه نیروگاه‌های ۵ مگاواتی در استان‌های دیگر عمان
- تبدیل پروژه به پایلوت تحقیقاتی برای دانشگاه‌های فنی عمان با نظارت مشترک ایران و آلمان
ادامه مسیر:
مرکز توسعه ملی انرژی‌های تجدیدپذیر در حال مذاکره با وزارت انرژی عمان و سازمان محیط زیست این کشور برای اجرای پروژه دوم در منطقه صحار با ظرفیت بالاتر و تمرکز بر ترکیب انرژی خورشیدی با سیستم‌های آب‌شیرین‌کن خورشیدی است.
چالش‌های پروژه انرژی خورشیدی در عمان
اجرای پروژه نیروگاه خورشیدی در منطقه بیابانی و گرم عمان، با وجود دستاوردهای ارزشمند، با چالش‌های فنی، محیطی و اجرایی متعددی روبه‌رو بود. شناخت و مدیریت این چالش‌ها نه‌تنها نقش مهمی در موفقیت پروژه ایفا کرد، بلکه تجربیات ارزشمندی برای پروژه‌های مشابه در سایر مناطق اقلیمی دشوار فراهم آورد.
۱. شرایط اقلیمی بسیار سخت و بی‌ثبات
- دماهای بسیار بالا (گاهی بیش از ۵۵ درجه در تابستان) که باعث کاهش راندمان پنل‌ها و احتمال آسیب به تجهیزات الکترونیکی می‌شد.
- طوفان‌های شن و گردوغبار شدید که نگهداری منظم پنل‌ها و تجهیزات را به چالش می‌کشید و باعث فرسایش سطوح شد.
- تغییرات ناگهانی دما بین روز و شب که بر اتصالات و ساختار نصب تأثیر می‌گذاشت.
راهکار: استفاده از پنل‌های مقاوم حرارتی، طراحی سیستم تهویه طبیعی و ساختارهای فلزی ضدخوردگی با استاندارد DIN آلمان.
۲. محدودیت‌های لجستیکی و حمل‌ونقل تجهیزات
- نبود زیرساخت حمل‌ونقل مناسب در مناطق صحرایی باعث تأخیر در تحویل تجهیزات حساس شد.
- محدودیت در دسترسی به ماشین‌آلات سنگین در مراحل آماده‌سازی زمین.
راهکار: زمان‌بندی دقیق ورود تجهیزات از بنادر عمان، استفاده از شرکت‌های محلی لجستیک و تهیه نقشه مسیرهای حمل‌ونقل امن.
۳. چالش‌های فرهنگی و اداری در همکاری با نهادهای محلی
- هماهنگی با ادارات محلی برای دریافت مجوزها، به دلیل تفاوت در فرآیندهای بوروکراتیک، زمان‌بر بود.
- تفاوت در زبان، شیوه مدیریت پروژه، و نوع برخورد با تکنولوژی‌های نو، مخصوصاً در مناطق سنتی‌تر عمان.
راهکار: به‌کارگیری مترجم و مشاور محلی عمانی، برگزاری جلسات آموزشی برای مدیران پروژه در طرف عمانی.
۴. نبود نیروی انسانی متخصص بومی در حوزه انرژی‌های خورشیدی
- در مراحل نصب و نگهداری، کمبود تکنسین آموزش‌دیده باعث ایجاد وابستگی اولیه به تیم فنی اعزامی از ایران شد.
راهکار: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پرسنل عمانی با همکاری مهندسان ایرانی و آلمانی
۵. چالش در تأمین برق و اینترنت پایدار در محل پروژه
- عدم دسترسی دائم به برق و اینترنت در مراحل ابتدایی، مانع راه‌اندازی کامل سیستم‌های مانیتورینگ و آزمایش تجهیزات می‌شد.
راهکار: استفاده موقت از سیستم‌های ژنراتور سیار و اینترنت ماهواره‌ای برای فاز اول پروژه.
نتیجه‌گیری:
با وجود این چالش‌ها، پروژه با برنامه‌ریزی دقیق و رویکرد بومی‌سازی تجربیات بین‌المللی، با موفقیت اجرا شد. این تجربیات به عنوان مرجع قابل استناد برای پروژه‌های آتی در مناطق مشابه در ایران (مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان) نیز قابل بهره‌برداری هستند.